درگیری نظامی شدید میان هند و پاکستان در اوایل ماه مه که یکی از مرگبارترین رویارویی‌ها در دهه‌های اخیر بود، تنها روابط دیپلماتیک و امنیت مرزی را متزلزل نکرد. بلکه بیش از چند دهه عشق مشترک فرهنگی را نیز دستخوش بحران کرد و صنعت سینما و موسیقی در هر دو کشور را به شدت تحت تأثیر قرار داد.
با وجود تنش‌های سیاسی، مردم هند و پاکستان همواره از طریق فیلم‌های بالیوود، غزل‌های پر احساس، همکاری‌های فرامرزی و میلیون‌ها بازدید در پلتفرم‌های دیجیتال با یکدیگر ارتباط فرهنگی برقرار کرده‌اند. اما تنش‌های اخیر، این پل فرهنگی شکننده اما محبوب را در تاریکی فرو برده است.
فرهنگ به عنوان قربانی جنگ سیاسی
در پی حمله مرگبار در آوریل ۲۰۲۵ به گردشگران در کشمیر تحت کنترل هند که دهلی‌نو مسئولیت آن را به اسلام‌آباد نسبت داد، یک رویارویی نظامی چهار روزه میان دو کشور آغاز شد. اگرچه آتش‌بس برقرار شد، اما تبعات آن تنها به دیپلماسی و دفاع محدود نشد، بلکه به فضای دیجیتال، همکاری‌های هنری و حضور رسانه‌ای نیز گسترش یافت.
علی گل پیر، رپر و کمدین پاکستانی که در هند نیز محبوبیت زیادی داشت، یکی از نخستین قربانیان این درگیری فرهنگی بود. با وجود آهنگ طنزآمیز قبلی‌اش در نقد نخست‌وزیر هند، نارندرا مودی، محتوای او تا پیش از ماه مه در هند قابل دسترسی بود. اما اکنون کانال یوتیوب و صفحه اینستاگرام او برای کاربران هندی مسدود شده‌اند.
پیر به AFP گفت" هندی‌ها اکنون درک کرده‌اند که فضای دیجیتال، پلی میان پاکستانی‌ها و هندی‌هاست و به نظر می‌رسد می‌خواهند این پل را قطع کنند".
از دست رفتن مخاطبان هندی برای هنرمندان پاکستانی
این ممنوعیت، تأثیرات فوری و دردناکی بر هنرمندانی گذاشت که در هند طرفداران زیادی داشتند. انورال خالد، خواننده پاکستانی با ۳.۱ میلیون شنونده ماهانه در اسپاتیفای، کاهش چشمگیری در مخاطبان هندی خود تجربه کرد.
" دهلی پیش از ممنوعیت، شهری بود که بیشترین مخاطب مرا داشت" ، او گفت. " من ضرر بزرگی از نظر مخاطب دیدم... موسیقی به چیزی تبدیل شد که واقعاً نیست".
این درگیری حتی آثار گذشته را نیز هدف گرفت. برای مثال، آلبوم موسیقی فیلم هندی رئیس )۲۰۱۷(که ماهره خان، بازیگر پاکستانی، نقش مقابل شاهرخ خان را در آن ایفا کرده بود، در اسپاتیفای هند اکنون تنها به شاهرخ خان اشاره دارد و نام ماهره از آن حذف شده است.
بالیوود؛ تاریخی مشترک که به دو نیم تقسیم شد
بالیوود همواره به عنوان یک صادرات فرهنگی به پاکستان عمل کرده است، چرا که تولید فیلم در پاکستان به دلایل سانسور و محدودیت زیرساختی محدود است. نسل‌های زیادی در پاکستان با فیلم‌های هندی بزرگ شده‌اند.
ساجیر شیخ، منتقد فیلم پاکستانی، گفت" من با بالیوود بزرگ شدم. ما دردهای مشترک، تاریخ مشترک، و روایت‌های مشابهی داریم"
اما تنش‌های سیاسی بسیاری از دستاوردهای گذشته را از بین برده‌اند. دلجیت دوسانج، بازیگر هندی، اعلام کرد که فیلم جدیدش سردار جی ۳ که چهار بازیگر پاکستانی در آن حضور دارند، تنها در خارج از هند اکران خواهد شد، چرا که دولت هند از مشارکت هنرمندان پاکستانی در پروژه‌های سینمایی جلوگیری کرده است.
فیلم پرهزینه دیگر، ابیر گُلال با بازی فواد خان (پاکستان) و وانی کاپور (هند)، که قرار بود در ۹ مه اکران شود، نیز به تعویق افتاد.
حتی برخی از هنرمندان هندی که پیش‌تر از همکاری‌های فرهنگی حمایت می‌کردند، این بار تغییر موضع دادند. سونیل شتی، بازیگری که در پاکستان محبوب است، گفت:
" همه‌چیز باید ممنوع شود... کریکت، فیلم، همه‌چیز".
این در حالی است که او در فیلم صلح‌جویانه مین هون نا )۲۰۰۴( نقش آفرینی کرده بود.
تبعات سازمانی و رسانه‌ای
در ادامه اقدامات پس از حمله کشمیر، دولت هند ممنوعیت دیجیتال را به شبکه‌های پاکستانی از جمله HUM TV گسترش داد. این شبکه که اعلام کرده ۴۰٪ مخاطبانش از هند هستند، به مخاطبان خود توصیه کرد برای ادامه تماشای محتوا از VPN استفاده کنند.
دعا زهرا، معاون بخش موسیقی برادران وارنر در جنوب آسیا (پاکستان)، این وضعیت را ناامیدکننده خواند:
" واقعاً تأسف‌آور است که سیاست، دیوارهایی دور چیزی به جهانی بودن هنر می‌کشد".
او افزود که هنر باید وسیله‌ای برای اتصال انسان‌ها باشد، نه ابزار تفکیک و سلاح فرهنگی.
امید در میان دشمنی: پایداری هنر
با وجود ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های سیاسی، رفتار مخاطبان چیز دیگری می‌گوید. یک ماه پس از آتش‌بس، سه فیلم هندی در میان ده فیلم برتر نتفلیکس پاکستان قرار داشتند و دو آهنگ پاکستانی در میان بیست آهنگ برتر هند دیده می‌شد.
علی گل پیر همچنان با امید و ایستادگی به مأموریت هنری خود ادامه می‌دهد:
" بیایید جنگ نکنیم، فقط هنر بسازیم. بیایید بمب نسازیم، بلکه آهنگ بسازیم".
سخنان او در میان هنرمندان و مخاطبان دو سوی مرز طنین‌انداز شد؛ کسانی که همچنان از طریق راه‌های غیررسمی، محتوا را به اشتراک می‌گذارند.
نتیجه‌گیری: پلی شکننده اما پابرجا
درگیری مه ۲۰۲۵ میان هند و پاکستان، شکاف فرهنگی آشکاری در عرصه موسیقی، سینما و همکاری‌های دیجیتال ایجاد کرده است. اما علاقه ریشه‌دار مردم به هنر یکدیگر، با دستورهای سیاسی خاموش نخواهد شد.
در حالی که دولت‌ها ممنوعیت اعمال می‌کنند و روایت‌ها را دستکاری می‌کنند، هنر راهی برای ادامه حیات یافته است—چه از طریق VPN، پلتفرم‌های غیررسمی، یا صرفاً تقاضای پرشور مخاطبان.
اما پرسش اصلی باقی است: آیا دیوارهای سیاسی، پل‌های فرهنگی که با رنج و سال‌ها تلاش ساخته شده‌اند را برای همیشه از بین خواهند برد، یا هنرمندان و مخاطبان بار دیگر این پیوندها را بازسازی خواهند کرد؟
نظر شما